Một công cụ tư duy được các nhà thiết kế hàng đầu trên thế giới áp dụng
Bản tin #13: Tìm hiểu về tư duy thiết kế và cách áp dụng “tư duy thiết kế” trong quá trình xây dựng sản phẩm lấy người dùng làm trung tâm.
Mình đã rất sốc khi đọc được con số thống kê trong group Cộng đồng UI/UX Design Việt Nam, 49% các bạn làm trong ngành thiết kế sản phẩm không biết tư duy thiết kế (design thinking).
Bản chất tư duy thiết kế là một phương pháp thiết kế lấy con người làm trung tâm. Đây là công cụ giúp nhà thiết kế đào sâu nhiều tầng, nhiều lớp để hiểu vấn đề thực sự của người dùng, và là bí mật thành công của các công ty công nghệ hàng đầu trên thế giới như Google, Apple, Samsung…
Không chỉ trong thiết kế và công nghệ, bạn có thể áp dụng cách tư duy này cho mọi vấn đề trong cuộc sống. Ở đâu có vấn đề bạn có thể sử dụng. Những nội dung của bản tin “Great UX Writing” bạn đang đọc được xây dựng dựa trên “tư duy thiết kế”.
Vậy “tư duy thiết kế” là gì?
Tư duy thiết kế là một quá trình phi tuyến tính và lặp đi lặp lại mà các nhà thiết kế sử dụng để hiểu người dùng, thách thức các giả định, xác định lại vấn đề và mang đến các giải pháp, ý tưởng tạo mẫu cho sản phẩm và tiến hành thử nghiệm.
Quá trình này gồm có 5 giai đoạn: (1) Đồng cảm - (2) Xác định - (3) Lên ý tưởng - (4) Tạo mẫu - (5) Thử nghiệm.
Có hai từ khóa quan trọng bạn cần lưu ý trong tư duy thiết kế, đó là: “phi tuyến tính” và “lặp đi lặp lại”.
“Phi tuyến tính” có nghĩa: Đây không phải một chu trình đi theo tuần tự từ A, qua B rồi đến C, mà các bước có thể thay đổi linh hoạt khi xây dựng sản phẩm.
Ví dụ, bạn đang đến giai đoạn 3, bạn có một vài ý tưởng giải quyết vấn đề cho hai nhóm đối tượng khác nhau. Bạn băn khoăn giữa việc lựa chọn đối tượng, ý tưởng để ưu tiên thiết kế trước. Bạn có thể quay lại bước (1) đồng cảm, tiến hành nghiên cứu, kiểm tra độ lớn của thị trường, mức độ quan tâm của người dùng.
Các bước trong tư duy thiết kế sẽ được thực hiện lặp đi lặp lại nhiều lần. Mỗi lần lặp lại như vậy sẽ mang đến những hiểu biết sâu hơn và kết quả gần hơn với giải pháp cuối cùng - giải pháp tối ưu nhất.
Kể cả sau khi sản phẩm của bạn đã công bố trên thị trường, bạn sẽ luôn cần phát triển các tính năng mới để phù hợp với nhu cầu của người dùng. Khi đó bạn sẽ lặp lại quy trình các bước trong “tư duy thiết kế”.
Giờ chúng ta cùng đi sâu vào từng giai đoạn.
5 giai đoạn của tư duy thiết kế
1. Giai đoạn Đồng cảm - Nghiên cứu nhu cầu và hành vi của người dùng
Trong giai đoạn này, bạn sẽ tiến hành nghiên cứu để hiểu nhu cầu và hành vi của người dùng.
Sự đồng cảm sẽ được hình thành khi bạn tiếp xúc người dùng, lắng nghe những vấn đề của họ hoặc quan sát hành vi của họ trong môi trường thực tế.
Chúng cho phép bạn gạt bỏ những giả định của riêng mình về thế giới sang một bên và đặt mình vào vị trí của người, hiểu rõ hơn về người dùng cũng như nhu cầu của họ. Vì vậy, sự đồng cảm rất quan trọng đối với quy trình thiết kế lấy con người làm trung tâm.
Ví dụ: bạn cần thiết kế một ứng dụng giúp 54 dân tộc trong vùng lãnh thổ Việt Nam có thể giao tiếp được với nhau mà không cần học ngôn ngữ của nhau. Để hiểu nhu cầu của từng dân tộc khác nhau, bạn đi đến những cộng đồng dân tộc ở đó sinh sống, tìm nhu cầu của họ và quan sát thói quen sinh hoạt của họ.
2. Giai đoạn: Xác định - Làm rõ nhu cầu và vấn đề của người dùng
Tổng hợp thông tin, kết quả nghiên cứu, rồi tiến hành phân tích, đánh giá để xác định các vấn đề cốt lõi của người dùng.
Không chỉ vậy, những dữ liệu này sẽ được trình bày trước các stakeholder và các đồng nghiệp khác. Vì vậy, bạn cần các công thức, sơ đồ cụ thể tổng hợp thông tin sao cho trực quan và dễ hiểu.
Điều quan trọng nhất trong giai đoạn này là trong số vô vàn vấn đề của người dùng, đâu là vấn đề quan trọng nhất cần được giải quyết và lý do tại sao. Từ đó, đội ngũ của bạn sẽ có một mục tiêu và định hướng rõ ràng cho việc thiết kế sản phẩm.
Tiếp tục ví dụ về ứng dụng đưa ra trong phần trên, bạn xác định được những rào cản lớn nhất trong việc giao tiếp giữa dân tộc này với dân tộc khác. Vị trí địa lý khiến cho việc đi học của người dân trở nên khó khăn, nhiều cộng đồng dân tộc không biết tiếng Kinh để giao tiếp, buôn bán với người Kinh dẫn đến suy giảm khả năng kinh tế.
Khi giao tiếp giữa con người với con người trở nên dễ dàng, kéo theo sự phát triển của kinh tế, du lịch và nhận thức của chính những người dân ở đó.
3. Giai đoạn: Ý tưởng - Sáng tạo và xây dựng ý tưởng
Sau khi bạn giải quyết vấn đề của người dùng và xác định lý do tại sao đó là vấn đề quan trọng cần giải quyết, đã đến lúc cho giai đoạn sáng tạo. Mục tiêu của việc lên ý tưởng là đưa ra càng nhiều giải pháp thiết kế càng tốt - đừng chấp nhận ngay giải pháp đầu tiên. Bởi vì, các giải pháp dễ nhất, nhanh nhất, không phải lúc nào cũng đúng.
Đối với giai đoạn này, bạn sẽ cần làm việc với các thành viên trong team, tạo ra càng nhiều giải pháp càng tốt. Không chỉ phòng Product mà có thể bao gồm cả phòng Marketing, Chăm sóc khách hàng hoặc phòng Kinh doanh, những bộ phận liên quan đến sản phẩm hoặc dịch vụ.
Có hai nguyên tắc cần tuân thủ trong giai đoạn này:
Xây dựng thật nhiều ý tưởng. Dừng lại với chỉ một hoặc hai ý tưởng trong cả quá trình sáng tạo là điều rất nguy hiểm.
Vượt ra khỏi các nguyên tắc và giới hạn (Think outside the box): Đừng tập trung vào việc một ý tưởng nào đó là “tốt” hay “xấu”, chỉ cần thu thập càng nhiều ý tưởng càng tốt. Phê phán các ý tưởng sẽ giết chết sự sáng tạo của bất kỳ ai.
Sau khi động não, bạn sẽ phân tích các giải pháp tiềm năng của mình và bắt đầu đưa ra lựa chọn xem giải pháp nào là lựa chọn tốt nhất để tạo mẫu. Bạn có thể quay lại nghiên cứu người dùng hoặc nghiên cứu đối thủ để thu hẹp ý tưởng của mình.
Ví dụ: Trong quá trình nghiên cứu, một số cộng đồng dân tộc không còn lưu giữ văn hóa chữ viết ví dụ cộng đồng người Thái ở Mai Châu. Họ chỉ có thể giao tiếp bằng ngôn ngữ nói, nhưng không thể viết. Chữ viết của người Thái không còn được lưu truyền. Bạn có thể ưu tiên phát triển tính năng việc giao tiếp bằng giọng nói trước. Lựa chọn ngôn ngữ những cộng đồng lớn và phát triển về du lịch trước, sau đó tiếp cận đến những nhóm nhỏ hơn.
4. Giai đoạn: Tạo mẫu - Xây dựng sản phẩm
Ở giai đoạn này, bạn cần xây dựng sơ lược một mô hình mẫu cho giải pháp của bạn. Đây là cách duy nhất để biết ý tưởng có hợp lý hay không, đâu là giải pháp tốt nhất cho từng vấn đề của người dùng. Dựng một mô hình mẫu sẽ đảm bảo các vấn đề đã được hiểu rõ.
Đôi khi, bạn cũng không cần phải tạo ngay một sản phẩm hữu hình, chỉ cần một mẫu đơn giản trên giấy hoặc mô hình bằng bìa cát tông. Thay vì tạo ngay một phiên bản tốn nhiều thời gian và đắt tiền, bạn chỉ cần dùng các vật dụng đơn giản để mô phỏng sản phẩm.
5. Giai đoạn: Thử nghiệm - Kiểm tra giải pháp
Hiểu đơn giản ở giai đoạn này, bạn tập hợp một nhóm đối tượng phù hợp với chân dung của người dùng cuối. Họ sẽ là những người sử dụng mô hình mẫu.
Kiểm tra tính khả dụng của sản phẩm, thu thập thông tin chi tiết quá trình suy nghĩ của những người tham gia thử nghiệm. Sử dụng kết quả có được để nâng cấp hệ thống/sản phẩm, sau đó lặp lại giai đoạn thử nghiệm với những đối tượng khác cho đến khi sản phẩm của bạn hoàn thiện.
Tại sao “tư duy thiết kế” quan trọng?
Một nhà thiết kế là người hiện thực hóa giấc mơ - biến một ý tưởng mơ hồ thành sản phẩm thực tế. Để một sản phẩm thành công, có chỗ đứng trên thị trường đòi hỏi, sản phẩm đó phải giải quyết đúng vấn đề của con người.
Một nhà thiết kế giỏi sẽ không bao giờ bắt đầu bằng cách cố giải quyết những vấn đề đặt ra cho họ, mà họ thường bắt đầu bằng cách cố hiểu vấn đề thực sự là gì. Thay vì, tập trung vào một giải pháp, bạn cần mở rộng vấn đề, nghiên cứu con người, đưa ra ý tưởng này đến ý tưởng khác.
Đôi khi, giải pháp thật sự lại nằm ở những ý tưởng điên rồ nhất, những giải pháp bạn nghĩ là đúng, có thể không phải là giải pháp tốt nhất.
“Tư duy thiết kế” là kim chỉ nam dẫn dắt nhà thiết kế UX đứng trên vị trí của người dùng để giải quyết vấn đề cho họ, là một phương pháp luôn gắn liền với thuật ngữ “lấy con người làm trung tâm”.
Khi bạn có một cách tiếp cận đúng, bạn sẽ luôn đi đúng hướng.
Một số tư liệu tham khảo:
Design Thinking: Study Guide - Nielsen Norman Group
The Design Thinking Process - An Introduction (2021) - CareerFoundry
What is Design Thinking? - The Interaction Design Foundation
Bài nói chuyện của Tim Brown - Nhà tiên phong về Tư duy thiết kế
Xây dựng chiến lược nội dung dựa trên Tư duy thiết kế - Thùy Dương
a